Gmina Trzeszczany
W skład gminy Trzeszczany wchodzą miejscowości: Bogucice, Drogojówka, Józefin, Korytyna, Leopoldów, Majdan Wielki, Mołodiatycze, Nieledew, Ostrówek, Trzeszczany, Zaborce i Zadębce.
Gmina Trzeszczany jest jedną z siedmiu gmin wiejskich powiatu hrubieszowskiego i zajmuje obszar 9008,42 ha powierzchni na pograniczu powiatów: hrubieszowskiego i zamojskiego. Graniczy obecnie z gminami: Werbkowice, Uchanie, Grabowiec, Miączyn i Hrubieszów. Jej terytorium niemal na całej przestrzeni dziejów było obszarem pogranicznym, co wraz z innymi czynnikami sprawiło, że historia jest bardzo złożona i ciekawa. Krzyżowały się tutaj podziały administracyjne staropolskich powiatów: chełmskiego, grabowieckiego, hrubieszowskiego i horodelskiego oraz łacińskich parafii w Moniatyczach, Grabowcu, Hrubieszowie i Trzeszczanach. Miejscowa ludność stanowiła swoistą mozaikę narodowościową: Polacy, Rusini i Żydzi oraz religijną: rzymskokatolicy, grekokatolicy, prawosławni oraz wyznania mojżeszowego, a przez krótki czas także protestanci.
Najstarsze ślady pobytu człowieka w okolicach Trzeszczan, ale odkryte już poza omawianym obszarem, pochodzą z górnego paleolitu (starszego okresu epoki kamienia), a jedynym zabytkiem z tego okresu jest grot krzemienny z Mircza datowany na 40-30 tys. lat p.Chr. Nieco więcej śladów ludzkiej działalności pochodzi ze schyłkowego paleolitu, sprzed około XII-IX tysięcy lat p.Chr. Wówczas klimat po zlodowaceniach zaczął się stopniowo ocieplać, stwarzając dogodne warunki do osiedlenia się. Ślady osadnictwa w postaci narzędzi i półwytworów krzemiennych znane są z Gródka, Moroczyna, Masłomęcza oraz Wólki Tuczępskiej , a pozostawiła je ludność kultury świderskiej, zaliczanej do łowców reniferów. Brak także znalezisk archeologicznych z najbliższych okolic Trzeszczan związanych ze środkowym okresem epoki kamienia, zwanym mezolitem (około 8300-5500 r. p.Chr.). Zabytki tego typu odkryto na terenie sąsiednich gmin: w Terebiniu, Terebińcu, Annopolu i Stefankowicach. W związku z dalszym ociepleniem się klimatu nastąpiły przeobrażenia w gospodarce ówczesnych społeczeństw. Stada reniferów wywędrowały na północ, natomiast zimnolubne mamuty wymarły. Ich miejsce zajęły zwierzęta mniejsze, lecz za to liczniejsze, zdobywanie pożywienia stało się łatwiejsze, a tryb życia bardziej osiadły. Nadal panowała gospodarka zbieracko-łowiecka. Zakładano obozowiska w pobliżu cieków wodnych, najczęściej na wydmach piaszczystych. Wyrabiano narzędzia z tych samych surowców, co poprzednio, lecz były one mniejszych rozmiarów i znacznie doskonalsze.
Niezbyt liczne ślady pobytu człowieka na tym terenie związane są z kulturą ceramiki wstęgowej rytej (około 5500-5200 r. p.Ch.). Jest to pierwsza kultura neolityczna, jaka pojawiła się na terenach Polski, przynosząc ze sobą znajomość rolnictwa i hodowli zwierząt. Jej ślady odkryto w pobliskich Ornatowicach...
Pierwsza wzmianka o miejscowosci pochodzi z roku 1441, kiedy w dokumentach występowali Jakub i Piotr, bracia z Trzeszczan. Wówczas istniała we wsi kaplica , a przed 1468 rokiem powstała parafia łacińska oraz zbudowano kościół p.w. Wszystkich Świętych. W 1472 roku Kręcirej i Sienicki posiadali we wsi 6 łanów użytków i 2 karczmy, natomiast Piotr Koszel 1 i 1/2 łana użytków. Była to, zatem dość duża wieś. Znacznie mniejszy obszar użytków wymienia rejestr poborowy z 1531 roku, kiedy w Trzeszczanach było tylko 1 i 1/2 łana użytków oraz młyn o 1 kole. Taki spadek zapewne był spowodowany najazdami tatarskimi z przełomu XV i XVI wieku, które nawiedziły województwo bełskie. Potem jednak nastąpił wyraźny rozwój miejscowości. Według spisu z 1578 roku Antoniusz Drobisz posiadał tu 1 i 1/2 łana użytków i 4 zagrodników z ziemią, ks. Żelechowski miał 3/4 łana użytków, 4 zagrodników bez ziemi i 3 komorników, Jan Rykalski 1 łan użytków, 2 zagrodników bez ziemi i 1 komornika, Zofia Łuszczowska razem z Markową posiadały 1 i 1/2 łana użytków, 4 zagrodników bez ziemi i 2 komorników, natomiast pleban Kaczkowski miał 1 łan użytków, 2 rzemieślników i 2 komorników. Pleban ze swego dochodu utrzymywał szkołę parafialną, która powszechnie przyjętym zwyczajem istniała przy kościele. Była ona wzmiankowana podczas wizytacji biskupa Jerzego Zamoyskiego w 1603 roku...
Więcej informacji o historii Trzeszczan i innych miejscowości gminy można znaleźć w:
Ewa Niedźwiedź, Józef Niedźwiedź, Dzieje miejscowości gminy Trzeszczany, powiat hrubieszowski, Zamość - Trzeszczany 2011
Wydawnictwo zawiera, podobnie jak inne pozycje serii, indeks nazwisk, a dodatkowo w tym przypadku dołączono aneks o twórcach z terenu gminy Trzeszczany.
